Hoe kunt u zien of een wond geneest of niet? Aan de hand van diverse indicatoren ziet de behandelaar of de conditie van de wond verbetert of de wondverzorging moet worden aangepast. Wondvocht, oftewel wondexsudaat is een van deze indicatoren. Exsudaat betrekt veel van onze zintuigen en zegt veel over de conditie van de wond.
Wat is wondexsudaat en waarom is wondexsudaat belangrijk?
Wondexsudaat is vocht dat via een wond uit de bloedbaan lekt. Het wordt meestal veroorzaakt door een ontsteking. Het lichaam produceert exsudaat als reactie op het vrijmaken van lokale ontstekingsfactoren (cytokines) veroorzaakt door een verwonding. Ontsteking veroorzaakt de verwijding van bloedvaten (vasodilatatie) en verhoogde doorlaatbaarheid van cellen voor vloeistof, waardoor meer exsudaat wordt geproduceerd. [1]
Wondvocht is een essentieel onderdeel van wondzorg en is betrokken bij alle stadia van wondgenezing [2]. Het exsudaat kan dode cellen en microorganismen uit een diepe holte spoelen en het helpt met autolytisch debridement (natuurlijk debridement)*. Exsudaat transporteert componenten die vitaal zijn voor het wondgenezingsproces. Het transporteert bijvoorbeeld macrofagen en neutrofielen (witte bloedcellen die bacteriëen kunnen doden), en proteïnes naar de wond. Daarom zijn wondexperts het er over eens dat een wond vochtig gehouden zou moeten worden om een optimale omgeving voor wondgenezing te creëren.
Te veel exsudaat duidt erop dat er onderliggende problemen zijn die de wondgenezing vertragen en kunnen leiden tot de vorming van biofilm en infectie. Het is essentieel om het exsudaat en het type wond goed te beoordelen om een weloverwogen beslissing te nemen over een behandelplan.
Wondexsudaat, waar bestaat het uit?
Exsudaat bevat voornamelijk witte bloedcellen die het lichaam beschermen tegen het binnendringen van micro-organismen in de wond. Het bevat ook veel eiwitten en essentiële voedingsstoffen zoals elektrolyten en glucose, andere ontstekingselementen, bloedplaatjes, wondresten, metabole afvalproducten en micro-organismen.
De concentratie van de nuttige componenten in wondexsudaat verschilt tussen genezende en niet-genezende wonden. Sommige van de componenten die belangrijk zijn voor wondgenezing worden hieronder toegelicht. Andere relevante proteïnen zijn fibrine en fibrinogeen (voor bloedstolling) en albumine en globuline (voor osmotische druk en transporteren van moleculen).
Pro-inflammatoire cytokines
Cytokines zijn eiwitten die betrokken zijn bij de immuunrespons van het lichaam op een verwonding of infectieus organisme. Ze worden uitgescheiden door immuuncellen en bepaalde andere celtypen om ontsteking te stimuleren. Sommige groepen pro-inflammatoire cytokines zijn verantwoordelijk voor de overdracht van witte bloedcellen van de bloedvaten naar het geïnfecteerde weefsel om infecties tegen te gaan.
Groeifactoren
Cellen scheiden groeifactor-eiwitten af die allerlei chemische processen ondersteunen om weefsel te genezen. Groeifactoren zijn chemische signalen om groei, proliferatie van cellen en het hermodelleren en versterken van huidweefsel te reguleren. Alle fasen van de wondgenezing, met name de stimulering van celgroei, worden door deze groeifactoren gereguleerd.
Matrix metalloproteïnase (MMP)
Om de voortgang van de wondgenezing te meten, wordt een bepaald type enzym gebruikt: matrix metalloproteïnase / metalloprotease (MMP). De taak van MMPs is om eiwitten af te breken wanneer weefsel wordt geremodelleerd. Bij acute wonden zijn de hoeveelheden van deze eiwit-afbrekende enzymen laag en gecontroleerd. In een chronische wond met een lange ontstekingsperiode kan de hoeveelheden van deze enzymen echter toenemen. Ze breken de eiwitten af voordat ze effectief kunnen helpen bij genezing. Daarom vertraagt hoge MMP-activiteit de wondgenezing.
Mitogenen
Mitogenen, of mitogene activiteit, stimuleren de celdeling (proliferatie) van bijvoorbeeld fibroblasten (bindweefselcellen), die belangrijk zijn in alle stadia van wondheling, bijvoorbeeld door het stimuleren van de groei van nieuw granulatieweefsel en huidweefsel.
Ongunstige componenten van wondexsudaat
Wondexsudaat bestaat ook uit wondresten, metabole afvalproducten en micro-organismen [3]. Deze componenten hebben geen functie in het genezingsproces. Ze kunnen echter wel de wondgenezing vertragen als ze niet naar het oppervlak van de wond getransporteerd worden waar ze weggehaald kunnen worden.
Verschil in wondexsudaat bij genezende wonden versus niet-genezende wonden.
Wanneer we kijken naar vier van de exsudaatcomponenten (inflammatoire cytokines, matrix metalloproteinases, groeifactoren en mitogenen) zien we verschillen tussen de concentratieniveaus in niet-genezende en genezende wonden. Deze verschillen geven goed inzicht in waarom niet-genezende wonden niet reageren op de standaardbehandeling. Geavanceerde wondbehandelingen zouden succesvol kunnen zijn om de balans te herstellen. [4]
Tabel: Concentraties van exsudaatcomponenten bij genezende versus niet-genezende wonden
• Een lagere hoeveelheid inflammatoire cytokines en MMP-activiteit is gunstig voor wondgenezing.
• Een hogere hoeveelheid groeifactoren en mitogenen is gunstig voor wondgenezing.
Biofilm en infectie: wat vertelt wondexsudaat ons hierover?
Het fysieke uiterlijk van exsudaat en de geur kunnen helpen te bepalen of een wond is geïnfecteerd. Een helder en dun exsudaat dat verandert in een ondoorzichtig en verkleurd exsudaat kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een toename van de bacteriegroei in de wond. Dit geeft aan dat de wond mogelijk geïnfecteerd is. Een groen, slijmachtig exsudaat met penetrante geur kan wijzen op de aanwezigheid van pseudomonas-bacteriën [4]. Deze observatie helpt om de juiste behandeling te kiezen.
Clinici moeten zich ervan bewust zijn dat sommige verbandtypen de kenmerken van exsudaat veranderen. Door sommige hydrocolloïde en alginaat verbanden kan het exsudaat er dik uitzien, omdat het verband zelf meer gelachtig wordt.
De aanwezigheid van biofilm kan alleen worden bevestigd met microbiologisch onderzoek, maar ten minste 90% van de chronische wonden heeft een gedeeltelijk of volledig gevormde biofilm [5]. Daarom is het redelijk om aan te nemen dat een biofilm aanwezig zal zijn bij de behandeling van een chronische wond, zoals een ulcus cruris venosum of diabetische voetulcus.
Een volwassen biofilm** kan een toename van exsudaat veroorzaken, maar dat hoeft niet. Biofilm vertraagt de wondgenezing door de wond in een chronische ontstekingsfase te houden. Hierdoor neemt de vochtophoping in het huidweefsel toe, wat kan leiden tot meer wondexsudaat. Een wond met biofilm is niet per definitie geïnfecteerd. De hoeveelheid exsudaat kan lager zijn dan in een geïnfecteerde wond.
Waarvoor kunnen we wondexsudaat inzetten?
Wondexsudaat kan worden gebruikt als voorspeller van de status van de wond, of deze beter of slechter wordt. Bovendien levert evaluatie van het uiterlijk, de dikte, de kleur, de geur en de hoeveelheid exsudaat, de zorgverlener input voor het behandelplan. In veel klinieken is het geen optie om voortdurend wondculturen bij open wonden uit te voeren. Op basis van het fysieke uiterlijk van het exsudaat is het mogelijk om te beslissen welke verbanden / antimicrobiële middelen moeten worden gebruikt. Daarom kan de vaardigheid om wondexsudaat kritisch te beoordelen de uitkomst voor de patiënt positief beïnvloeden.
Er zijn geweldige hulpmiddelen die door behandelaars kunnen worden gebruikt om wondexsudaat te beoordelen. Een zeer nuttige richtlijn is het consensusdocument World Union of Wound Healing Societies (WUWHS) over de doeltreffende beoordeling en behandeling van wondexsudaat. [4]
Gebruikt u wondexsudaat als diagnostisch hulpmiddel bij het evalueren van wonden? Is exsudaat en het uiterlijk van een wond een goede indicator voor u voor wondverzorging? Plaats een reactie hieronder.
* Lees onze blog over debridement
** Lees onze blog over biofilm
Nieuwe blogs worden vermeld in onze nieuwsbrief. Hieronder kun je je inschrijven.
Referenties:
[1] M. Spear, “Wound Exudate- The Good, the Bad, and the Ugly,” Plastic Surgical Nursing, vol. 32, no. 2, pp. 77-79, April/June 2012.
[2] P. Davies, “Exudate assessment and management,” Wound Care, pp. S18-S24, September 2012.
[3] K. F. Cutting, “Wound exudate: composition and functions,” British Journal of Community Nursing, vol. 8, no. 3, pp. 4-9, February 2003.
[4] World Union of Wound Healing Societies (WUWHS) Consensus Document. Wound exudate: effective assessment and management, Wounds International, 2019.
[5] A. a. Wolcott, “Clinically Addressing Biofilm in Chronic Wounds,” Advances in wound care, vol. 1, no. 3, pp. 127-132, 2012.
Deze artikelen zijn geïnterpreteerd door mensen van Plasmacure BV. Vragen met betrekking tot deze blog worden beantwoord door onze wondexperts. Mail naar blog@plasmacure.nl
Reageren